Lễ cúng Vu Lan là một trong những ngày lễ lớn và ý nghĩa nhất trong Phật giáo, được tổ chức vào Rằm tháng 7 Âm lịch hàng năm. Ở Việt Nam, lễ Vu Lan còn được gọi là Lễ Báo Hiếu hoặc Tết Trung Nguyên, là dịp để con cháu bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đối với công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, tổ tiên và hướng về cội nguồn.
Nguồn gốc và ý nghĩa của Lễ Vu Lan
Lễ Vu Lan bắt nguồn từ sự tích Mục Kiền Liên cứu mẹ trong kinh Vu Lan Bồn của Phật giáo:
Sự tích: Tôn giả Mục Kiền Liên là một trong những đệ tử xuất chúng của Đức Phật. Khi chứng thánh quả, ông dùng thần thông quán chiếu và thấy mẹ mình là bà Thanh Đề bị đọa vào cảnh giới ngạ quỷ (quỷ đói), chịu đói khát khổ cực. Thương mẹ, ông dâng bát cơm cho mẹ nhưng do nghiệp ác của bà còn nặng, cơm hóa thành lửa. Mục Kiền Liên đau khổ về tâu với Đức Phật. Đức Phật dạy rằng, dù thần thông của Mục Kiền Liên có lớn đến mấy cũng không thể cứu được mẹ. Chỉ có cách hợp lực nhờ vào oai đức của chư tăng mười phương trong ngày Tự tứ (ngày chư tăng mãn hạ) để lập đàn cúng dường, nhờ công đức đó mà bà Thanh Đề mới được giải thoát. Mục Kiền Liên làm theo lời Phật dạy, và mẹ ông đã được thoát khỏi cảnh khổ.
Ý nghĩa:
- Báo hiếu cha mẹ: Đây là ý nghĩa cốt lõi của lễ Vu Lan. Nó nhắc nhở mỗi người con về bổn phận hiếu thảo, luôn nhớ đến công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, cả khi cha mẹ còn sống và khi đã khuất.
- Uống nước nhớ nguồn: Lễ Vu Lan cũng mở rộng ý nghĩa ra, hướng về cội nguồn dân tộc, tưởng nhớ công ơn của tổ tiên, những người đã khuất, và cả những anh hùng liệt sĩ đã hy sinh vì đất nước.
- Lan tỏa lòng từ bi: Lễ Vu Lan không chỉ dành cho cha mẹ, tổ tiên mà còn là dịp để mọi người làm việc thiện, bố thí, cúng dường, phóng sinh, cầu siêu cho tất cả chúng sinh, đặc biệt là những cô hồn, ngạ quỷ lang thang không nơi nương tựa, thể hiện tinh thần từ bi hỷ xả của đạo Phật.
- Gắn kết gia đình và cộng đồng: Lễ Vu Lan là dịp để các thành viên trong gia đình sum họp, quây quần bên nhau, thể hiện tình yêu thương, sự gắn kết.
Cúng gia tiên tại nhà: Các gia đình chuẩn bị mâm cơm cúng (thường là cỗ chay hoặc mặn tùy theo điều kiện và tín ngưỡng) để dâng lên bàn thờ gia tiên, báo cáo và mời tổ tiên về hưởng lộc, cầu mong tổ tiên phù hộ cho con cháu.
Cúng chúng sinh (cô hồn): Một nghi lễ quan trọng khác vào Rằm tháng 7 là cúng thí thực cho các vong hồn lang thang, không nơi nương tựa. Mâm cúng chúng sinh thường được đặt ngoài trời với các lễ vật như cháo, bỏng, bánh kẹo, tiền vàng mã...
Thăm viếng mộ tổ tiên: Nhiều gia đình chọn ngày này để đi tảo mộ, dọn dẹp, tu sửa phần mộ của người thân đã khuất, bày tỏ lòng tưởng nhớ.
Lễ Vu Lan tháng 7 là một ngày lễ mang đậm tính nhân văn và truyền thống, là dịp để mỗi người con bày tỏ lòng biết ơn, hướng về cội nguồn và thực hành hạnh hiếu trong cuộc sống.